جنگ داخلی سودان به تلاشی بین‌المللی برای ثروت و قدرت تبدیل می‌شود

جنگ داخلی سودان که وارد سومین سال خود شده و ملتی را که از قبل هم ضعیف شده بود، زخمی کرده است، نه تنها با شکست‌هایش در میدان نبرد، بلکه با رقابت جهانی برای طلا، زمین‌های کشاورزی و خط ساحلی استراتژیک این کشور - منابعی که این درگیری را به یکی از عمیق‌ترین جنگ‌های نیابتی جهان تبدیل کرده است - تعریف می‌شود.

از آوریل ۲۰۲۳، ارتش منظم سودان و نیروهای پشتیبانی سریع شبه‌نظامی (RSF) برای کنترل کشوری که دهه‌ها ناآرامی در آن رخ داده، جنگیده‌اند.

تصرف الفاشر - آخرین شهر بزرگ دارفور تحت کنترل ارتش - توسط RSF در ماه اکتبر، نقطه عطفی در جنگی بود که ده‌ها هزار نفر را کشته، نزدیک به ۱۲ میلیون نفر را بی‌خانمان کرده و بحران انسانی را به راه انداخته است که سازمان ملل متحد هشدار می‌دهد به سطح قحطی نزدیک می‌شود.

با وجود انکارهای عمومی، هر دو طرف حامیان قدرتمندی دارند. تحلیلگران می‌گویند مصر، عربستان سعودی، ایران و ترکیه پشت سر ارتش صف کشیده‌اند، در حالی که نیروهای پشتیبانی سریع سودان (RSF) با بودجه، سلاح و لجستیکی که به امارات متحده عربی برمی‌گردد، سرپا نگه داشته شده‌اند.

زمین‌های کشاورزی وسیع و حاصلخیز سودان - که مدت‌ها مورد طمع کشورهای تشنه منابع خلیج فارس بود - مدت‌ها قبل از جنگ، به محور تلاش برای نفوذ تبدیل شده بود.

شرکت‌های اماراتی کنترل ده‌ها هزار هکتار را به دست گرفته بودند و سهم بزرگی از صادرات کشاورزی سودان را در اختیار داشتند.

قطر و عربستان سعودی قبل از سرنگونی عمر البشیر در سال ۲۰۱۹، قراردادهای کشاورزی میلیارد دلاری را مذاکره کردند.

اما مبارزه برای نفوذ فراتر از زمین است. خط ساحلی دریای سرخ سودان - دروازه‌ای که مدیترانه را به اقیانوس هند متصل می‌کند - توجه کشورهایی را که به دنبال امتیازات بندری، دسترسی دریایی و کنترل یکی از شلوغ‌ترین کریدورهای دریایی جهان هستند، جلب کرده است، جایی که تا ۱۲ درصد از تجارت جهانی از آنجا عبور می‌کند.

روسیه و ترکیه هر دو برای ایجاد پایگاهی در امتداد ساحل مذاکره کرده‌اند، اگرچه مذاکرات با تشدید جنگ متوقف شد.

تنش‌ها بین دولت تحت رهبری ارتش و امارات متحده عربی اندکی پس از شروع جنگ آغاز شد، به طوری که خارطوم روابط دیپلماتیک خود را قطع کرد و ابوظبی را به مسلح کردن نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) و هدایت جنگجویان خارجی از طریق چاد، لیبی، کنیا و سومالی متهم کرد - اتهاماتی که امارات متحده عربی بارها آن را رد می‌کند.

با این حال، اسناد سازمان ملل و تحقیقات ماهواره‌ای به جریان ثابتی از پروازهای باری اماراتی اشاره دارد که در چاد و اخیراً در شرق لیبی فرود می‌آیند.

محققان می‌گویند خلیفه حفتر، فرمانده لیبیایی - متحد قدیمی امارات - به مجرای اصلی سلاح و سوخت برای نیروهای پشتیبانی سریع در سراسر دارفور تبدیل شده است.

سنتری، یک نهاد نظارتی مستقر در ایالات متحده، گزارش داد که وفاداری حفتر به ابوظبی، قلمرو او را به شاهرگ حیاتی ماشین جنگی نیروهای پشتیبانی سریع تبدیل کرده است.

تحلیلگران می‌گویند که تنها از ماه ژوئن بیش از ۲۰۰ پرواز باری مرتبط با امارات متحده عربی در فرودگاه‌های لیبی فرود آمده‌اند.

پس از آنکه استقلال سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱، خارطوم را از بیشتر ذخایر نفتی خود محروم کرد، طلا به ستون فقرات اقتصادی سودان تبدیل شد.

قبل از جنگ، سودان سالانه بیش از ۸۰ تن طلا تولید می‌کرد و در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۳ میلیارد دلار صادر می‌کرد.

با فروپاشی دولت، این تجارت به صورت زیرزمینی درآمد. شبکه‌های قاچاق - برخی مرتبط با ارتش و برخی دیگر مرتبط با نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) - اکنون بر این بخش تسلط دارند.

بخش عمده‌ای از طلا، چه در دارفور تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) و چه در سرزمین‌های تحت کنترل ارتش استخراج شود، در نهایت به دبی می‌رود که ناظران سوئیسی آن را «مرکز طلای با منشأ مشکوک» توصیف می‌کنند.

گزارش Swissaid در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که واردات طلای سودان توسط امارات متحده عربی در طول جنگ ۷۰ درصد افزایش یافته است و هر دو جناح متخاصم را ثروتمند کرده و به بازیگران منطقه‌ای منافع مالی مستقیمی در طولانی کردن درگیری داده است.

ایران و ترکیه پهپادهای دوربرد در اختیار ارتش قرار داده‌اند که به نیروهای دولتی کمک کرد تا اوایل امسال برای مدت کوتاهی مناطقی از خارطوم را بازپس بگیرند.

اما نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) دفاع هوایی خود را تقویت کرده، تأثیر پهپادها را کاهش داده و راه را برای پیشروی چشمگیر خود به الفاشر هموار کرده است.

ارتش، امارات متحده عربی را به تأمین پهپادهای ساخت چین برای نیروهای پشتیبانی سریع متهم می‌کند - ادعاهایی که ابوظبی آنها را رد می‌کند.

در همین حال، جنگجویان خارجی به سودان سرازیر شده‌اند.

به گفته محققان، شبکه‌های استخدام نیروهای پشتیبانی سریع، مزدوران روس، سوری، کلمبیایی و ساحل‌نشین را جذب کرده‌اند و این درگیری را بین‌المللی‌تر کرده‌اند.