توافق تاریخی در سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری بهتر از همه‌گیری‌های آینده

پس از بیش از سه سال مذاکرات دشوار، روز سه‌شنبه یک توافق بین‌المللی تاریخی در مورد پیشگیری و کنترل بیماری‌های همه‌گیر در سازمان بهداشت جهانی (WHO) به تصویب رسید.

تدروس آدهانوم گبریسوس، رئیس سازمان بهداشت جهانی، در بیانیه‌ای گفت: «این توافق یک پیروزی برای بهداشت عمومی، علم و اقدامات چندجانبه است. این توافق ما را قادر می‌سازد تا به طور جمعی از جهان در برابر تهدیدات همه‌گیری‌های آینده بهتر محافظت کنیم.»

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «امروز یک روز بزرگ است، یک روز تاریخی است.»

این متن که در نشست سالانه کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی تصویب شد، پس از شکست جمعی در مبارزه با کووید-۱۹ که میلیون‌ها نفر را کشته و اقتصاد جهانی را ویران کرده است، هماهنگی جهانی زودتر و مؤثرتری را برای پیشگیری، تشخیص و پاسخ سریع‌تر به خطرات همه‌گیری برقرار می‌کند.

موفقیتی پس از مذاکرات اغلب دشوار و حساس، در شرایطی که بودجه سازمان بهداشت جهانی به شدت کاهش یافته است، با وجود این واقعیت که این سازمان با بحران‌های فزاینده‌ای روبرو است.

قطعنامه مربوط به این توافق عصر دوشنبه در کمیته با ۱۲۴ رأی موافق و بدون رأی مخالف تصویب شد. در میان کشورهایی که رأی ممتنع دادند، ایران، اسرائیل، روسیه، ایتالیا، اسلواکی و لهستان بودند.

اگرچه انتظار نمی‌رود خروج ایالات متحده از سازمان بهداشت جهانی که توسط دونالد ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید تصمیم گرفته شد، تا ژانویه آینده اجرایی شود، اما ایالات متحده در ماه‌های اخیر از مذاکرات خارج شده بود. و این کشور هیچ نماینده‌ای به مجمع اعزام نکرد.

«همه‌گیری کووید-۱۹ یک شوک الکتریکی بود.» آن-کلر آمپرو، سفیر فرانسه در امور بهداشت جهانی و رئیس مشترک مذاکرات، خاطرنشان کرد: «او بی‌رحمانه به ما یادآوری کرد که ویروس‌ها مرز نمی‌شناسند و هیچ کشوری، هر چقدر هم قدرتمند، نمی‌تواند به تنهایی با یک بحران بهداشت جهانی روبرو شود.»

هدف این توافق‌نامه تضمین دسترسی عادلانه به محصولات بهداشتی در صورت بروز بیماری همه‌گیر است. این موضوع در طول همه‌گیری کووید-۱۹، زمانی که کشورهای ثروتمند دوزهای واکسن و سایر آزمایش‌ها را احتکار می‌کردند، در قلب بسیاری از شکایات کشورهای فقیرتر قرار داشت.

مذاکرات مدت‌هاست که بر سر مسائل کلیدی، مانند نظارت بر همه‌گیری و به اشتراک‌گذاری داده‌ها در مورد عوامل بیماری‌زای نوظهور و مزایایی که آنها ایجاد می‌کنند، مانند واکسن‌ها، آزمایش‌ها و درمان‌ها، با مشکل مواجه شده‌اند.

به گفته خانم آمپرو، در قلب این توافق‌نامه، یک سازوکار جدید «دسترسی به پاتوژن و اشتراک‌گذاری مزایا» (PABS) وجود دارد که باید «به اشتراک‌گذاری بسیار سریع و سیستماتیک اطلاعات در مورد ظهور پاتوژن‌هایی با پتانسیل همه‌گیری» را امکان‌پذیر کند.

و هر شرکت داروسازی که موافقت خود را برای شرکت در این سازوکار اعلام می‌کند، در صورت بروز همه‌گیری، باید «دسترسی سریع به درصد هدفمند ۲۰٪ از تولید واکسن‌ها، درمان‌ها و محصولات تشخیصی ایمن خود در زمان واقعی» را در اختیار سازمان بهداشت جهانی قرار دهد، از جمله «حداقل ۱۰٪» به عنوان کمک مالی و درصد باقیمانده «با قیمتی مقرون به صرفه».

جزئیات عملی این سازوکار - که گوهر توافق محسوب می‌شود - هنوز نیاز به مذاکره دارد، ظرف یک یا دو سال آینده، قبل از اینکه توافق بتواند تصویب شود. برای لازم‌الاجرا شدن این پیمان، شصت کشور به تصویب آن نیاز دارند.

این توافق‌نامه همچنین نظارت چندبخشی و رویکرد «سلامت واحد» (انسان، حیوان و محیط زیست) را تقویت می‌کند.

خانم آمپرو تأکید می‌کند: «وقتی می‌دانیم که ۶۰ درصد از بیماری‌های نوظهور ناشی از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام هستند، یعنی عوامل بیماری‌زایی که از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند، این موضوع اهمیت آشکاری پیدا می‌کند.»

همچنین سرمایه‌گذاری در سیستم‌های بهداشتی را تشویق می‌کند تا کشورها از منابع انسانی کافی و مقامات نظارتی ملی قوی برخوردار باشند.

در طول این سه سال مذاکره، این توافق‌نامه با مخالفت شدید کسانی مواجه شده است که معتقدند این توافق‌نامه حاکمیت کشورها را محدود می‌کند.

در سال ۲۰۲۳، ایلان ماسک، میلیاردر و یکی از حلقه نزدیکان دونالد ترامپ، از کشورها خواست که در مواجهه با توافق بین‌المللی پیشنهادی با هدف مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر، «اقتدار خود را واگذار نکنند».

سازمان بهداشت جهانی سپس او را به انتشار «اخبار جعلی» متهم کرد.

«توافقنامه همه‌گیری این را تغییر نخواهد داد. این توافق به کشورها کمک می‌کند تا بهتر از خود در برابر همه‌گیری‌ها محافظت کنند.» تدروس آدهانوم گبریسوس پاسخ داد: «این به ما کمک می‌کند تا از مردم، چه در کشورهای ثروتمند و چه در کشورهای فقیر، بهتر محافظت کنیم.»