آب‌های فرامرزی: سیل‌ها روابط بنگلادش و هند را در میان چالش‌های اقلیمی تنش می‌کنند

در هفته های اخیر، بنگلادش شاهد موجی از احساسات ضد هندی در پی وقوع سیل شدید در مناطق شمال شرقی آن بوده است. سیل که از 21 آگوست آغاز شد، بحث های داغی را در مورد مدیریت آب فرامرزی بین دو کشور به راه انداخته و تنش های طولانی مدت را به منصه ظهور رسانده است.

دولت موقت بنگلادش به رهبری محمد یونس، اقتصاددان و برنده جایزه صلح نوبل، هند را متهم کرده است که بدون اطلاع رسانی مناسب، آب را از سدی در ایالت تریپورا رها کرده است. این ادعا به تظاهرات در پردیس های دانشگاه دامن زده است و دانشجویان شعارهایی علیه هند سر می دهند و نمایندگان دولت اظهارات شدیدی علیه همسایه خود می دهند.

ناهید اسلام، نماینده دانشجویان در دولت موقت بنگلادش و رئیس وزارت فناوری اطلاعات، در پست های رسانه های اجتماعی تا آنجا پیش رفت که هند را به "تروریسم آبی" متهم کرد. او پیشنهاد کرد که مشارکت چین در پروژه آب Teesta می تواند ناسازگاری درک شده هند را برطرف کند.

این مناقشه به تاریخ پیچیده اختلافات مربوط به تقسیم آب بین هند و بنگلادش، که 54 رودخانه فرامرزی مشترک دارند، از جمله گانگا (پادما)، تیستا و براهماپوترا (جامونا) می پردازد. مسئله اشتراک آب Teesta، به ویژه، یک نقطه اختلاف طولانی مدت بین دو کشور بوده است.

در واکنش به تشدید اوضاع، وزارت امور خارجه هند (MEA) روز پنجشنبه بیانیه ای صادر کرد و ادعاهایی مبنی بر اینکه افتتاح سد دامبور در تریپورا باعث سیل شده است را رد کرد. MEA توضیح داد که بارندگی بی‌سابقه در حوضه‌های آبریز رودخانه گومتی علت اصلی سیل بوده و تاکید کرد که مکان و طراحی سد باعث می‌شود که این سد تنها مقصر باشد.

کمیسر عالی هند در بنگلادش، پرانای ورما، با محمد یونس برای رسیدگی به وضعیت و بحث در مورد راه حل های بالقوه دیدار کرد. در این دیدار، یونس پیشنهاد تشکیل کمیته ای بلندپایه بین بنگلادش و هند برای مدیریت مشترک سیل را داد و بر لزوم بهبود همکاری های دوجانبه در مورد مسائل مدیریت آب تاکید کرد.

با این حال، حل این اختلافات چندان ساده نیست. میراث نارضایتی های تاریخی، که نمونه آن در راهپیمایی طولانی فراکا توسط مرحوم مولانا عبدالحمید خان بهشانی در سال 1976 بود، همچنان بر افکار عمومی در بنگلادش تأثیر می گذارد. بسیاری از بنگلادشی‌ها همچنان خواستار از کار انداختن رگبار فاراکا در هند هستند که به عقیده آنها کشورشان را از سهم عادلانه آبهای گانگا محروم می‌کند.

این وضعیت به دلیل سیاست داخلی هند پیچیده تر شده است. ماماتا بانرجی، وزیر ارشد بنگال غربی، با اشاره به نگرانی‌ها در مورد کمبود آب در ایالت خود، با توافقنامه تقسیم آب Teesta مخالف است. علاوه بر این، وضعیت اتکای سیکیم به سدهای برق آبی لایه دیگری از پیچیدگی را به موضوع اضافه می کند.

تغییرات آب و هوایی این چالش ها را تشدید می کند. منطقه شمال شرقی هند، که شامل ایالت هایی است که رودخانه های مشترک با بنگلادش دارند، الگوهای بارندگی غیرقابل پیش بینی فزاینده ای را تجربه می کند. مصطفی کمال، کارشناس هواشناسی خاطرنشان کرد: سیل اخیر ناشی از رکورد بارندگی معادل میانگین بارندگی یک ماهه است که تنها در سه روز کاهش یافته است.

با نگاهی به آینده، پیش‌بینی‌های اقلیمی حاکی از روندی به سمت دوره‌های خشک طولانی‌تر است که با بارش‌های شدید در شمال شرقی هند قطع می‌شود. این تغییر الگوی آب و هوا می تواند منجر به سیل و خشکسالی های مکرر شود و به طور بالقوه بر دسترسی به آب در پایین دست بنگلادش تأثیر بگذارد.

از آنجایی که دوره 30 ساله پیمان اشتراک آب هند و بنگلادش در سال 2026 به پایان خود نزدیک می شود، هر دو کشور برای رسیدگی به این مسائل با فشارهای فزاینده ای روبرو هستند. برخی از کارشناسان بنگلادشی، مانند آنو محمد، اقتصاددان، از مشارکت نهادهای بین المللی مانند کنوانسیون آب سازمان ملل برای میانجیگری در مناقشات دفاع می کنند.

سیل اخیر بر نیاز فوری به بهبود مدیریت آب فرامرزی و همکاری بین هند و بنگلادش تاکید کرده است. از آنجایی که تغییرات اقلیمی همچنان الگوهای آب و هوا و دسترسی به آب را تغییر می‌دهد، یافتن راه‌حل‌های پایدار برای این مسائل دیرینه برای حفظ ثبات منطقه‌ای و تضمین دسترسی عادلانه به منابع آب برای هر دو کشور حیاتی خواهد بود.